ناتوانی ذهنی در کودکان

ناتوانی ذهنی (Intellectual Disability) یا به اختصار(ID) یک نوع ناتوانی خاص است که ناشی از ظرفیت ذهنی یا هوش کم و محدود می باشد. در گذشته به افرادی با این ویژگی عقب مانده ذهنی اطلاق می شد که امروزه طبق استاندارد جهانی عبارت کم توان یا ناتوان ذهنی جایگزین این اصطلاح شده است.

با مرکز پرستاری امید تا انتهای مقاله ناتوانی ذهنی در کودکان همچنین مراقبت های لازم و پرستاری از کودکان ناتوان ذهنی همراه باشید.

خصوصیات کودکان ناتوان ذهنی

ـ هوش پایین (پایین تر از حد متوسط افراد جامعه)

ـ مشکل در مهارت های ضروری و لازم در زندگی روزمره یا مشکل در رفتارهای سازشی (البته افراد دارای این معلولیت توانایی یادگیری مهارت های جدید را دارند؛ ولی روند یادگیری شان کند یا بسیار کند است که بسته به علت عقب ماندگی و شدت آن در افراد مختلف متفاوت است)

علل ناتوانی ذهنی در کودکان

دلایل بسیاری برای ناتوانی ذهنی در کودکان وجود دارد که بعضی از آنها قابل پیشگیری و برخی دیگر این گونه نیستند. این دلایل عبارت است از:

ـ ژنتیک: بیش از 30 درصد ناتوانی های ذهنی مربوط به ژنتیک است که این کودکان احتمالا از سندرم داون و سندرم شکننده X رنج می برند.

ـ مشکلات پزشکی: مصرف الکل، مواد مخدر یا برخی داروها توسط مادر در دوران بارداری؛ قرار گرفتن در معرض سموم خاص و بعضی از انواع عفونت ها قبل از تولد. سندرم الکل جنینی (FAS) عامل اصلی ناتوانی ذهنی در کودکان است و سایر داروها نیز به جنین آسیب می رسانند. همچنین نیکوتین، هروئین و کوکائین هم به جنین در حال رشد آسیب زننده هستند. زنان باردار حتی الامکان باید از قرار گرفتن در معرض الکل یا مواد مخدر اجتناب کنند.

ـ انواع عفوفت خاص: عفونت هایی مانند عفونتی که در مدفوع گربه است، این عفونت حاوی انگل توکسوپلاسما باشد که یکی از عوامل ایجاد ناتوانی ذهنی در کودکان است. یک زن باردار هرگز نباید جعبه های لیتری گربه را کنترل کند یا در جایی که ممکن است گربه ها مدفوع کرده باشند، باغبانی کرده و تماسی با مدفوع گربه داشته باشد.

برای آگاهی بیشتر این مقاله هزینه استخدام پرستار کودک در منزل در سال 1401 پیشنهاد می‌شود.

ـ بیماری های مقاربتی: بیماری های مقاربتی مانند سفلیس، هپاتیت B و تبخال سیمپلکس II موجب ایجاد ناتوانی ذهنی در کودکان می شود. در صورت وجود خطر چنین بیماری هایی در شریک جنسی، زنان باردار باید رابطه جنسی ایمن داشته باشند و در رابطه جنسی از کاندوم به صورت صحیح استفاده شود تا خطر ابتلا کاهش یابد.

ـ در معرض سموم قرار گرفتن قبل و بعد از زایمان: سمومی مانند سرب، جیوه، کادمیم و قرار گرفتن در معرض تشعشات می تواند باعث ناتوانی ذهنی در جنین شود. برخی ماهی ها مخصوصا ماهی های بزرگی چون کوسه، ماهی شمشیر و ماهی خال مخالی مقادیر زیادی جیوه دارند و استفاده از ماهی هایی (مانند میگو و سالمون) که مقدار کمی جیوه دارند، در زنان باردار توصیه می شود. همچنین زنان باردار باید از قرار گرفتن در معرض تشعشات جلوگیری کنند و قبل از انجام اقدامات پرتودرمانی با پزشک خود مشورت کنند.

ـ آسیب مغزی: آسیب های سخت فیزیکی به سر جنین، باعث التهاب مغز می شود و یکی از عوامل ایجاد ناتوانی ذهنی در کودکان است. در زمان کودکی نیز با استفاده از وسایل ایمنی مانند صندلی ایمنی کودک، کلاه ایمنی در هنگام دوچرخه سواری یا اسکیت می توان احتمال این عارضه را کاهش داد.

ـ بیماری های روانی: برخی بیماری های روانی نیز موجب ناتوانی ذهنی می شوند که شایع ترین آنها اختلال اوتیسم (ASD) است که مانند اغلب ناهنجاری های ژنتیکی تاکنون روشی برای پیشگیری از بیماری اوتیسم وجود ندارد.

علائم ناتوانی ذهنی در کودکان

علائم ناتوانی ذهنی در کودکان ممکن است در شیرخوارگی ظاهر شود یا تا سن مدرسه قابل تشخیص و توجه نباشد که بستگی به شدت ناتوانی دارد. برخی از شایع ترین این علائم عبارت است از:

ـ دیر نشستن، خزیدن یا راه رفتن

ـ دیر صحبت کردن یا اشکال در صحبت

ـ مشکل در به خاطر سپردن موضوعات

ـ اختلال در مهارتهای حرکتی

ـ مشکلات رفتاری و ناتوانی در حل مسئله یا تفکر منطقی

ـ مشکلات بینایی یا شنوایی

ـ عدم توانایی در ارتباط

ـ تشنج، اختلالات خلقی مثل اضطراب، اوتیسم و …

ـ ضریب هوشی (Intelligence Quotient) یا IQ کمتر از 70 ناتوان ذهنی محسوب می شود؛ زیرا ضریب هوشی متوسط 100 است و بیشتر افراد بین 85 تا 115 هستند که ضریب هوشی با آزمایش قابل اندازه گیری است. معمولا کودکان تا سن 4 تا 6 سالگی قادر به انجام تست هوش نیستند و باید صبر کرد تا کودک به سن مناسب برای انجام این تست شود.

محدودیت کودکان مبتلا به ناتوانی ذهنی

ـ عملکرد فکری یا IQ : توانایی کودک باید در یادگیری، استدلال، تصمیم گیری و حل مشکلات بررسی شود.

ـ رفتارهای سازگارانه: برای سنجش رفتارهای سازگارانه کودک باید مهارت های کودک را در نظر گرفت و آن را با سایر کودکان هم سن مقایسه کرد. برای مثال مواردی مانند توانایی کودک در لباس پوشیدن و غذا خوردن به تنهایی، توانایی برقراری ارتباط با دیگران و درک آنها، نحوه و نوع تعامل کودک با خانواده و دوستان و سایر کودکان هم سن خودش مورد توجه قرار گیرد.

برای آگاهی بیشتر این مقاله مسئولیت های پرستار کودک در منزل پیشنهاد می‌شود.

اختلالات رفتاری در کودکان ناتوان ذهنی

ـ وابستگی

ـ پرخاشگری

ـ آسیب زدن به خود

ـ دوری کردن از فعالیتهای اجتماعی

ـ افسردگی در دوران نوجوانی

ـ اختلالات روانی

ـ سرسختی و لج بازی

ـ عزت نفس کم

انواع ناتوانی ذهنی در کودکان

ناتوانی ذهنی خفیف: 

ـ تاخیر و اشکال در صحبت کردن

ـ مشکل در خواندن و نوشتن

ـ توانایی ازدواج و فرزندپروری

ـ ضریب هوشی از 50 تا 69

ـ نیازمند برنامه های آموزشی تخصصی

ـ زندگی نسبتا مستقل در بزرگسالی

 ناتوانی ذهنی متوسط

ـ تاخیر در درک و استفاده از زبان

ـ یادگیری خواندن و نوشتن و شمارش اولیه

ـ ضریب هوشی بین 35 تا 49

ـ مشکل در برقراری ارتباط

ناتوانی ذهنی شدید

ـ اختلال شدید در شناسایی محرک های شنیداری، چشایی، بویایی و لامسه

ـ ضریب هوشی بین 20 تا 34

ـ آسیب شدید سیستم عصبی مرکزی آنها

ـ ناتوانی ذهنی عمیق

ـ عدم تحرک

ـ بی اختیاری مدفوع و ادرار

ـ ضریب هوشی کمتر از 20

ـ نیاز به نظارت و کمک مداوم

ـ ارتباط غیرکلامی بسیار محدود

پیشگیری از ناتوانی ذهنی در کودکان

ـ برخی از دلایل ناتوانی ذهنی قابلیت پیشگیری دارند، مثل سندرم الکل جنین که زنان باردار نباید الکل بنوشند.

ـ آزمایش های ژنتیکی قبل از بارداری به خصوص برای خانواده هایی که سابقه اختلالات ژنتیکی و ناتوانی های ذهنی در آنها وجود دارد.

ـ مصرف صحیح ویتامین قبل از تولد جنین و واکسیناسیون به موقع در برابر برخی بیماری های عفونی می تواند خطر ابتلا کودک به ناتوانی ذهنی را کاهش دهد.

ـ با انجام سونوگرافی، غربالگری و آمینو سنتز در دوران بارداری می توان مشکلات مربوط به ناتوانی ذهنی را تشخیص داد.

مراحل کمک به کودک ناتوان ذهنی

ـ در مواقع لازم فقط کودک را راهنمایی کنید و کارهای او را انجام ندهید و زمانی که کاری را خوب انجام داد، تشویق کنید.

ـ در مورد ناتوانی های ذهنی اطلاعات خود را بیشتر کنید. هر چه بیشتر آموزش ببینید، بهتر می توانید فرزند خود را یاری کنید.

ـ با والدین دیگر فرزندان ناتوان ذهنی آشنا شوید و دوره ها و گروه هایی داشته باشید ؛زیرا آنها می توانند منبع خوبی برای مشورت و پشتیبانی عاطفی باشند.

ـ فرزند خود را در فعالیت های گروهی درگیر کنید. شرکت در کلاس های هنری یا ورزشی به او در مهارته ای اجتماعی کمک خواهد کرد.

ـ با ایجاد ارتباط با معلم کودک خود از میزان پیشرفت او آگاه شوید و با کودک در منزل تمرین آنچه در مدرسه آموخته را شروع کنید.

ـ استقلال فرزند خود را به رسمیت بشناسید و بگذارید کودک چیزهای جدید را امتحان کند و تشویقش کنید که کارهایش را خودش انجام دهد.

اعزام پرستار حرفه ای برای سالمندان و کودکان در موسسه امید نرسینگ

شرکت امید نرسینگ با تجربه چند ساله و همکاری با موسسه الفاطب، هر گونه خدمات پرستاری و پرستاری افراد سالمند و کودکان شما را انجام می‌دهد.

تمام کارکنان شرکت امید نرسینگ از تجربه و مهارت بالایی برخوردار بوده و زیر نظر کارشناسان موسسه توانبخشی فعالیت می کنند. هدف ما رضایت شما و بهبود وضعیت سلامتی عزیزان شما است.